Metabiliş: Düşünme Biçiminiz Ne ve Bu Nasıl Fark Yaratıyor?

Hiç sınavdan çıktıktan sonra “İyi geçti” deyip sonra beklediğinden çok farklı bir sonuç aldığın oldu mu? Ya da “Ben bu konuda kötüyüm” deyip aslında hiç de fena olmadığını fark ettiğin? İşte bu gibi anlarda devreye giren şeyin adı:

Metabiliş. (Metacognition)

Metabiliş Nedir?

Metabiliş (ya da metakognisyon), kişinin kendi düşünce süreçleri üzerine düşünmesidir. Yani sadece düşünmekle kalmayız, nasıl düşündüğümüzü de değerlendiririz. Bu, öğrenmeyi planlamamıza, kararlarımızı gözden geçirmemize ve hatalarımızdan ders çıkarmamıza yardımcı olur.

Örneğin bir öğrenci, “Bu dersi ne kadar anladım?”, “Bu soruya cevabım ne kadar doğru?” gibi sorularla kendi öğrenmesini değerlendirir.

Bu değerlendirme ne kadar doğruysa, o kadar etkili öğrenir.

Bilim Dünyasında Ne Oluyor?

Son yıllarda bilim insanları, özellikle beynin bu “kendi üzerine düşünme” yeteneğini anlamak için yoğun bir şekilde çalışıyor. Bu çalışmaların çoğu, insanların karar verdikten sonra bu karardan ne kadar emin olduklarını (yani ne kadar “güvenli” hissettiklerini) ölçmek üzerine odaklanmış durumda.

Bu tür araştırmalar bize önemli veriler sağladı, özellikle de beyin görüntüleme teknikleriyle. Ama bir sorun var: Metabilişi sadece “güven puanlarına” indirgemek, bu zengin kavramın çok dar bir versiyonu oluyor.

Sadece Anlık Güven Değil…

Metabiliş aslında çok daha geniş bir alan. Örneğin:

• Yerel metabiliş: “Bu soruyu doğru mu yaptım?” gibi anlık değerlendirmeler.

• Küresel metabiliş: “Ben genel olarak bu konuda iyiyim.” gibi uzun vadeli inançlar.

• Sosyal metabiliş: Başkalarının ne düşündüğünü anlamaya çalışmak.

• Duygusal metabiliş: “Gerçekten üzgün müyüm, yoksa sadece gergin miyim?” gibi kendi duygularımızı yorumlamak.

Bilim insanları artık bu alanlara da yönelmeye başladı. Araştırmalar, örneğin obsesif-kompulsif bozukluk gibi durumlarda kişinin anlık güveninin yüksek ama genel özgüveninin düşük olabileceğini gösteriyor. Bu da demek oluyor ki, metabiliş sadece bir sayı değil; hayatımızın her alanına dokunan çok katmanlı bir yapı.

Neden Önemli?

Metabilişsel beceriler, eğitimden psikolojik sağlığa kadar pek çok alanda başarıyı etkiliyor. Bir öğrenci, hangi konuda eksik olduğunu doğru değerlendirebiliyorsa, öğrenmesini daha iyi yönetebilir. Bir yetişkin, duygularını doğru okuyabiliyorsa, stresle daha sağlıklı başa çıkabilir.

Ayrıca terapi süreçlerinde de metabilişsel farkındalık önemli bir rol oynuyor. Kişinin düşüncelerine dışarıdan bakabilmesi, olumsuz kalıpları fark etmesini kolaylaştırıyor.

Sonuç: Genişlememiz Gereken Bir Kavram

Bilimsel yöntemler metabilişi sayılara dökebiliyor. Örneğin "meta-d’" gibi ölçütler çok şey söylüyor. Ama bu ölçümler, metabilişin sadece bir yönünü gösteriyor. İnsan zihni bundan çok daha fazlası.

Metabilişi sadece anlık kararlar üzerine kurmak yerine, duygularımızı, sosyal ilişkilerimizi ve uzun vadeli inançlarımızı da içine alacak şekilde düşünmek gerekiyor. Çünkü nasıl düşündüğümüzü anlamak kendimizi, hayatı anlamanın yolu gibi duruyor.

Ekstra Not: Eğer bir eğitimci, terapist ya da öğrenciyseniz; bu alanla ilgilenmek, hem kendine hem başkalarına yardım etmenin kapılarını aralayabilir.