Çocuğunuzun İradesi Güçlü | Sadece Bağlamı Zayıf

Mükemmel ebeveynlik rutini, tıpkı mükemmel diyet gibi, bir mittir.

Evde her şey yolundadır: Pazartesi piyano dersi, Salı kodlama pratiği, her gece 30 dakika okuma saati. Bu düzen, çocuğunuzun potansiyelini gerçekleştirmesi için harika bir temeldir.

Ama sonra hayat devreye girer.

Okulda sınav haftası başlar, beklenmedik bir proje ödevi tüm akşamı alır.

Ekim soğuklarıyla birlikte bir grip salgını kapıya dayanır.

Ya da bir hafta sonu doğum günü, veli toplantısı veya şehir dışı etkinlik, rutinleri sessizce yerinden oynatır.

Bir anda, çocuğunuzun o oturmuş rutinleri, bir sis gibi dağılma tehlikesiyle karşı karşıya kalır.

Bu bir irade ya da ilgi eksikliği değil, yalnızca bağlamsal planlama eksikliğidir.

Ebeveynlikte “Geri Dönüş Tuzağı”

Davranış biliminde, alışkanlıkların çoğu çevreyle birlikte şekillenir.

Yani bir davranışı sürdüren şey sadece istek değil, bağlamdır.

Okuldan gelip çantasını bıraktıktan sonra yapılan o 20 dakikalık matematik pratiği,

aslında “okul sonrası sessizlik” ve “alışılmış masa düzeni” tarafından tetiklenir.

Ama bağlam değiştiğinde, örneğin ara tatilde ya da çocuk hastalandığında,

beyin “enerji tasarrufu moduna” geçer.

Sonuç? Kayma-Geri Dönüş Etkisi (Abstinence Violation Effect - AVE):

AVE, bir alışkanlığı sürdürmeye çalışan bireyin, küçük bir kaymanın ardından yaşadığı bilişsel ve duygusal tepkidir. Aslen bağımlılık tedavisinde kullanılan bu terim, günümüzde alışkanlık bilimi ve ebeveynlik rutini bağlamında yaygın olarak kullanılmaktadır.

• Nedir: 

  
  

  "Her şey ya da hiçbir şey" zihniyetine düşmek. Birey, küçük bir kural ihlali yaptığında (Kayma), başarısız olduğunu düşünür ve bu durum, alışkanlığın tamamen terk edilmesine yol açar (Geri Dönüş).

• İşleyiş:

  
  

  1. Kayma (Violation): Kuralın İhlali (Örn: "Diyete girdim ama bir dilim pasta yedim" veya "Haftalık okuma hedefimi bir gün atladım").

  2. Bilişsel Çatışma: Birey, kendini başarısız, iradesiz veya yetersiz olarak etiketler.

  3. Geri Dönüş (Relapse): İlk kaymanın tamamen pes etmeyi haklı çıkardığına inanarak alışkanlığı tamamen bırakır ("Zaten pasta yedim, haftalık diyeti bozdum" veya Ebeveynlikte: "Zaten sınav haftası yeni bitti, çocuk dinlensin").

Bu düşünce, hem çocuğun özgüvenini sarsar hem de öğrenilmiş becerilerin kaybolmasına yol açar.

Oysa çözüm, rutini değil, uygulamanın biçimini değiştirmektir.

Plan Sapmaları (Variance Planning), AVE'nin doğrudan panzehiridir. Çünkü sapma, bir Kayma değil, önceden planlanmış, bilinçli ve geçici bir eylemdir.

Plan Sapmaları: Ebeveynlikte Akıllı Esneklik

Plan Sapmaları (Variance Planning), bir alışkanlığı bırakmak değil, onu bilinçli olarak geçici bir forma dönüştürmektir.

Yani “bugün yapamıyoruz” yerine “bugün minimum sürümünü yapıyoruz.”

Bu bakış açısı, tutarlılığı mükemmellikle karıştırma hatasından kurtarır. Tutarlılık, her gün aynı şeyi yapmak değildir; her gün bir şey yapmaktır.

Plan Sapmaları İçin 3 Adımlı Formül

Adım	Soru	Örnek: Matematik Pratiği	Örnek: Kitap Okuma
1. Tetikleyici (Durum X)	Hangi durumda rutin kesintiye uğrayacak?	Eğer sınav haftasına girersek...	Eğer çocuğum hasta olup yatması gerekirse...
2. Eylem (Davranış Y)	Minimum sürüm ne olacak?	O zaman 10 dakikalık mental matematik oyunları oynayacağız.	O zaman 1 bölüm sesli kitap dinleyeceğiz.
3. Bitiş Koşulu (Zaman Z)	Ne zaman normale döneceğiz?	...ve sınav haftası bitince eski rutinimize döneceğiz.	...ve ateşi düştüğünde, yatmadan önceki okuma saatine geri döneceğiz.

Bu Neden Etkilidir?

• Öğrenme Köprüsünü Açık Tutar: Günde 10 dakikalık “minimum sürüm” bile beynin beceriyle olan bağlantısını korur. Bu sayede “sıfırdan başlama” maliyeti ortadan kalkar.

• Ebeveynlikte AVE’yi Ortadan Kaldırır: Tatiller, hastalıklar veya ara dönemler artık “başarısızlık” değil, planlanmış bir esneklik alanıdır.

• Çocuğa Adaptasyon Kasını Kazandırır: Çocuğunuz, şartlar değişse bile hedefine tutunmayı öğrenir. Bu beceri, gelecekteki tüm öğrenme süreçlerinin görünmez yakıtıdır.

Matematik KULÜBÜ’nden Bir Not

Kasım, hem okul rutinlerinin oturduğu, ilk yorgunlukların, bir çoğu için sınavların başladığı ve tabi 1. ara tatilin olduğu aydır.

Bu dönemde amaç, hızlanmak değil dengeyi bulmaktır.

Çocukların sadece işlem becerilerini değil, öğrenmeye devam etme dayanıklılığını da geliştirmenin önemini savunuyoruz.

Unutmayın:

Çocuğunuzun potansiyelini ortaya çıkarma yolculuğu bir sprint değil, bir maratondur.

Maratonda da her zaman aynı hızda koşulmaz.

Planlı esnekliğe sahip olduğunuzda, oyundan hiç düşmeden yola devam edersiniz.