Görsellik, Zekâ ve Öğrenme Üzerine Çarpıcı Bulgular. Evde Yapabileceğiniz Zeka Testi

Ekrem Başarı
4 gün önce
4 dakikada okunur

Matematik deyince çoğumuzun aklına sayılar, formüller ve belki biraz da sıkıcı kurallar gelir. Ama son yıllarda yapılan nörobilim araştırmaları, matematiğin beyinde işleniş biçiminin sandığımızdan çok daha farklı ve heyecan verici olduğunu gösteriyor.

Matematikçiler Neden Farklı Düşünür?

Araştırmacılar, matematikçilerin beyinlerini diğer alanlarda uzmanlaşmış akademisyenlerle karşılaştırdığında ilginç bir sonuç buldu: Matematikçiler “daha çok dil bölgelerini” değil, beynin görsel bölgelerini kullanıyorlar.

Yani ister cebir, ister geometri, isterse soyut bir hesaplama olsun, matematikçiler beyninde resimler ve şekiller üzerinden düşünüyor.

Bu durum, çocuklukta sayı ve şekillerle yaşanan deneyimlerin, ileride yüksek matematiksel başarıya zemin hazırladığını düşündürüyor.

İlgili makale: Zorluk, Hata Yapma Korkusu, Zafer: Başarının Anahtarı Olarak Growth Mindset

“Deha” mı, Yoksa Bağlantı Gücü mü?

National Geographic’in “dahi” üzerine yaptığı bir araştırma da bu bulguları destekliyor. Einstein’dan Marie Curie’ye, Terence Tao’dan sanatçılara kadar birçok öncü ismin beyninde farklı bölgeler arasındaki bağlantı yoğunluğu dikkat çekiyor.

Onları farklı kılan şey, tek bir mucizevi yetenek değil; öğrenme fırsatları, kültürel ortam, coğrafya, ayrıcalıklar ve tabii ki beynin esnekliği.

İlgili makale: Çocuklara Üstbilişi Öğretmek: Beyin Arabaları Yöntemi

Beş Beyin Yolu ve Matematik

Nörobilimci Vinod Menon’un çalışmaları, matematiksel düşünmenin tek bir yol üzerinden değil, beş farklı beyin yolundan destek aldığını gösteriyor. Bunların ikisi beynin arkasındaki görsel merkezlerle ilişkili. Yani matematikte başarı, sadece sayılarla uğraşmak değil, onları görselleştirebilmekten geçiyor.

Görerek Öğrenmek Neden Güçlü?

Stanford’dan Bruce McCandliss ve ekibi, çocukların sayıları görsel gruplar halinde algılayabilme becerisini (groupitizing) inceledi. Örneğin, ekrana birkaç saniyeliğine gelen noktaları tek tek saymadan 4+4+2 = 10 gibi gruplar halinde görmek. Sonuç çarpıcıydı: Bu beceri, çocukların ileriki yıllarda matematik sınavlarındaki başarısını güçlü biçimde öngörüyordu.

İlgili makale: Çocuğunuzun Matematikle olan Bağlarını Güçlendirebilecek "Math-ish" Yaklaşımı | Prof Dr. Jo Boaler Standford Üniversitesi

Parmaklar, Çubuklar ve Sayı Doğrusu

Bir başka şaşırtıcı bulgu da şu: Parmaklarımız, matematiğin gizli kahramanları! Çocukların parmak farkındalığı (hangi parmağına dokunulduğunu görmeden bilmek) ikinci sınıf matematik başarısını testlerden bile daha iyi tahmin ediyor. Aynı şekilde, Cuisenaire çubukları veya sınıfın duvarına sarılmış dev sayı yolları gibi fiziksel modeller, soyut kavramların zihinde kalıcı temsillerini oluşturuyor.

Parmak kullanımı sadece sayma değil, zihinsel temsillerle bağlantılı.

Beynimizde “parmak temsilleri” (somatosensory cortex’te) ile “sayı temsilleri” (parietal cortex’te, özellikle intraparietal sulcus’ta) arasında doğrudan sinirsel bağlantılar var. Bu yüzden küçük yaşta parmakları kullanarak sayma veya işlemleri düşünme, beynin sayı ağını daha sağlam kuruyor.

Testler genelde soyut ölçüyor.

Klasik matematik testleri çocukların ezberledikleri işlemleri veya kâğıt üzerinde yaptıkları doğru/yanlış sonuçları ölçüyor. Ama bu her zaman matematiksel düşünmenin derinliğini yansıtmıyor.

İlgili makale: WISC-R Zeka Testi Ne Zaman Yapılmalı? | Geç mi kaldım?

Parmak temsilleri daha güvenilir göstergelerden biri çıkıyor.

Stanford’daki araştırmalarda, küçük yaşta parmak farkındalığı (örneğin çocuğun gözleri kapalıyken hangi parmağına dokunulduğunu doğru söyleyebilmesi, ya da parmaklarını hızlıca göstermesi) ile ilerideki matematik başarısı arasında çok güçlü bir ilişki bulunmuş.

Hatta bazı çalışmalarda bu ilişki, IQ veya standart matematik testlerinin öngörüsünden daha güçlü çıkıyor.
Yani parmak duyarlılığı yüksek olan çocukların matematikte daha iyi performans göstermesi, testlerden daha güvenilir bir gösterge olmuş.

Özetle: Parmakların kullanımı bir “gelişimsel biyobelirteç” gibi. Çocuk bir soruyu testte doğru da yapsa yanlış da yapsa, parmak farkındalığı bize onun sayıları ne kadar içselleştirdiğini daha sağlam gösteriyor.

İlgili makale: Muhtemelen Gamification kelimesini yanlış anlıyorsunuz. İşte kavramlar, tartışmalar ve gerçekler hakkında derinlemesine bir bakış.

Dar Matematikten Çıkmak

Ne yazık ki birçok ders kitabı hâlâ sadece “dar matematik” sunuyor: Kurallar, işlemler, tek doğru yöntem. Oysa çocuklara farklı yollarla düşünme fırsatı verildiğinde, sınıftaki herkesin seviyesine uygun bir giriş noktası oluyor. Bir grup için ayakları sayarak toplama, diğer grup için sayı bağlarını kurma, bir başka grup için de kombinasyonları araştırma… Böylece matematik sıkıcı bir test olmaktan çıkıp, keşif dolu bir yolculuğa dönüşüyor.

İlgili makale: Dondurma Satışları Köpekbalığı Saldırılarına Neden Olur mu? | Doğrusal İlişkiler

Sonuç: Matematik Bir Görsel Yolculuk

Beynimiz matematiği sadece rakamlarla değil; görseller, şekiller, hareketler ve hatta parmaklarımızla öğreniyor. Bu nedenle çocuklara sadece kuralları değil, resimleri, modelleri, hikâyeleri ve oyunları da sunmak gerekiyor. Matematik çeşitlilikle öğrenildiğinde, herkes için erişilebilir ve anlamlı hale geliyor.

İlgili makale: Çocuklar İçin Şimdiye Kadarki En Etkili Ödül Sistemi: Pamuk Topu Kavanozu

Yazar Hakkında

Ekrem BAŞARI, eğitim teknolojileri ve gamification temelli öğrenme alanlarında uzmanlaşmış bir stratejik eğitim danışmanıdır. Özellikle K12 çağındaki çocukların öğrenme motivasyonunu artırmaya yönelik projeler geliştirir.

Türkiye'de ve globalde çeşitli özel kurumlarla çalışarak binlerce öğrenciye ulaşan Ekrem BAŞARI, aynı zamanda matematiksel düşünmenin küçük yaşta nasıl şekillenmesi gerektiği üzerine içerikler üretir.

Kurucusu olduğu Matematik KULÜBÜ üye öğrencileriyle, ortaokul çağındaki kardeşi ve yeğenleriyle geçirdiği zamanlar, hem akademik hem de pedagojik perspektifine sahada derinlik kazandırır.

Öğrenmenin bir oyun gibi hissettirilmesi gerektiğine inanır; bu yüzden hazırladığı programlar, çocukların merakını ve içsel motivasyonunu tetikleyecek şekilde tasarlanır.

Referanslar:

Boaler, J. (2016). Mathematical Mindsets: Unleashing Students' Potential through Creative Math, Inspiring Messages and Innovative Teaching. Jossey-Bass.
Boaler, J., Chen, L., Williams, C., & Cordero, M. (2016). Seeing as Understanding: The Importance of Visual Mathematics for our Brain and Learning. Journal of Applied & Computational Mathematics.
Menon, V. (2010). Developmental Cognitive Neuroscience of Arithmetic: Implications for Learning and Education. ZDM Mathematics Education, 42(6), 515–525.
McCandliss, B. D., et al. (2022). Groupitizing Predicts Later Math Achievement in Elementary School. Journal of Experimental Child Psychology.
Butterworth, B. (1999). The Mathematical Brain. Macmillan.
National Geographic (2017). Genius Series – Special Issue.
Andres, M., Seron, X., & Olivier, E. (2007). Contribution of Hand Motor Circuits to Counting. Journal of Cognitive Neuroscience, 19(4), 563–576.
Fuson, K. C. (1992). Children’s Counting and Concepts of Number. Springer-Verlag.